"Ben Böyle Düşünüyorum" Demekle Olmuyor !

| Bu yazı, 23 Kasım 2022 Çarşamba günü Yeni Şafak gazetesinde yayınlanmıştır |

Eylem olarak düşünmek, insanın ayırt edici özelliklerinin başında gelir. Yeryüzünde düşünme yetisiyle varlık gösteren başkaca mahlukata henüz tesadüf edilmemiştir. İnsan her ne kadar düşünme yetisiyle varlık gösterse de düşünme süreçlerinin bir beceri gerektirdiğini baştan belirtmek gerekir. Bundan mütevellit “düşünme becerileri” kavramı üretilip, okul öncesi eğitim basamağından itibaren bütün eğitim süreçlerinde aktif olarak kullanılmaktadır. Amaç, aktif düşünmeyi becerebilen, aklını faal kullanabilen bireyler yetiştirmektir.

Ciddi Bir Zihinsel Süreç Gerektiriyor

Felsefe, her düşünme eylemini gerçek anlamda bir düşünme olarak nitelendirmez. Aklımıza gelen her fikir, her nesne, her olay veya her olgu, nitelikli ve sistematik bir düşünceyi ifade etmez. Nitekim günlük hayat rutini içerisinde icra ettiğimiz eylemlerin çoğu üzerinde düşünmeyiz. Bu anlamda kıymetli olan düşünme nitelikli ve sistematik olan düşünmedir. İşte okullarda gelecek nesillere kazandırılmak istenen beceri de bu şekilde düşünme becerisidir.

Düşünme becerisine eşlik eden başka beceriler de vardır. Problem çözme becerisi, karar verme becerisi, yaratıcı düşünme becerisi ve eleştirel düşünme becerisi düşünme becerisinin destekleyici veya besleyici becerileridir. Toplumsal ve evrensel normlar çerçevesinde fikirler arasından en uygun ve en doğru olanına karar vermek, pratik ve kalıcı çözümler üretmek, nihayetinde bir problemin çözümüne katkı sunmak düşünme eylemini değerli kılar. Dolayısıyla ciddi zihinsel süreçleri gerektiren düşünme eylemi, özensiz kurulmuş bir cümlenin saiki olarak nitelendirilmemelidir.

Burada bir kavram ve beceri olarak “problem çözme” son derece önemlidir. Etkin düşüncenin bireysel veya toplumsal bir problemi çözüme kavuşturması gerekir. Düşünce iyiye, güzele, doğruya, problemin çözümüne katkı sunmuyorsa, reelde önemli bir işlevi icra ettiği söylenemez. İnsanların kendi zihinsel sınırları içerisinde, kendi entelektüel bilgi düzeyleri esasına göre ortaya attığı fikirlerin, düşünme eyleminin bu kriterleri çerçevesinde ele alınması gerekir. Bir problemi mi tespit ediyor, tespit ettiği problemi çözüme mi kavuşturuyor, kritik bir noktada önemli bir karara ortak mı oluyor, yapıcı ve alternatiflerin üretildiği nitelikli eleştiriler mi sıralıyor, bunlara bakmak gerekir. Şayet enine boyuna üzerinde çalışılmamış fikirlerden oluşan bir düşünce eylemine muhatap oluyorsak, burada gerçek anlamıyla bir akıl yürütmeden söz etmek mümkün değildir.

"Bu Konuda Fikrim Yok" Demekten İmtina Etme

Hayatın içerisinde birçok konu üzerinde muhataplarımızla diyalog kurarız. Toplumumuzda bu diyaloglar özellikle siyaset, ekonomi, tarih, din ve futbol konuları üzerinde yoğunlaşır. Futbol hariç diğerleri, önemli sosyal bilim disiplinlerini ifade eder ve bu disiplinlerin kendilerine mahsus düşünce biçimleri, çalışma yöntemleri ve usulleri vardır. Ehli dışındakilerin konuşurken veya üzerinde fikir beyan ederken çok kere düşünmesi ve sınırlarını bilmesi gerekir. Tanıdığımız veya tanımadığımız birileriyle karşılaştığımızda, bu konulardan biri üzerine sohbetin başlaması kuvvetle muhtemeldir. Sohbetin hararetine göre bilgi bakımından zayıf olan taraf, “Ben böyle düşünüyorum” diyerek kendisini ikna edilmeye kapatır ve bu noktada sohbet tıkanır. Çünkü “Ben böyle düşünüyorum” demek, “Sen hangi bilgiyi, hangi delili getirirsen getir kendi konumumu değiştirmeyeceğim” demektir. İşte bu noktada “Ben böyle düşünüyorum demekle olmuyor” ifadesi yerini bulur. “Tamam değerli dostum, öyle düşünüyorsun da delilin nedir, hangi muteber fikre sırtını yaslayarak böyle düşünüyorsun, düşüncenin mutlak doğru olduğuna nasıl bu kadar eminsin, yanılıyor olabileceğin üzerine hiç kafa yordun mu???”

“Ben böyle düşünüyorum demekle olmuyor” ifadesinin ve bu soruların muhatabı olmamak için düşünce eylemine daha özel bir önem atfetmeliyiz. Ortaya attığımız iddiayı veya fikri bilgi bakımından iyi temellendirmeli, düşüncelerimiz için sağlam bir istinat noktası belirlemeliyiz. Konu her ne olursa olsun, bir fikir veya düşünce sahibi olmak istiyorsak ilgili konu üzerinde özenle çalışmalı, konu ile ilgili bilgileri derlemeli, bu bilgiler içerisinden iyiye-güzele-doğruya hizmet edeni seçmeli, akabinde de eldeki bilgilerle konu ile ilgili probleme çözüm üretmeliyiz. İşte nitelikli düşünme eylemi budur. Bu düşünme biçiminin bireye ve topluma sayısız faydası olur. Şayet düşüncenin bu süreçlerini işletemeyecek durumdaysak veya konuya hazırlıksız yakalandıysak “Bu konuda bir fikrim yok” cümlesini kurmaktan veya sükût etmekten imtina etmemeliyiz. Aksi halde yeterince üzerinde düşünmeden kurduğumuz fikir temelli cümleler, mesnetsiz bir iddiadan öteye geçemeyecektir.