1. Paradigma Nedir ?

Paradigma kavramını bilimsel bir terim olarak akademiye kazandıran kişi, Amerikalı bilim felsefecisi Thomas Kuhn olmuştur. Kuhn, ilk olarak 1962 yılında yayınladığı “The Structure Of Scientific Revolutions” isimli çalışmasında paradigma kavramını oldukça kapsamlı bir şekilde ele almış ve o tarihten sonra bu kavram bilim dünyasında ciddi bir popülerlik kazanmıştır. Kuhn (2008; 65)’a göre paradigma, bir bilim çevresine belli bir süre için model sağlayan, yani örnek sorular ve çözümler temin eden, evrensel olarak kabul edilmiş bilimsel başarılardır. Aynı eserin doksan yedinci sayfasında Kuhn paradigmayı, kabul görmüş olan bir model ya da örnek olarak tanımlamaktadır.

Neuman (2013; 120)’a göre ise paradigma; temel varsayımlar, yanıtlanması gereken önemli sorular ya da çözülmesi gereken bilmeceler, kullanılacak araştırma teknikleri ve iyi bilimsel araştırmanın neye benzediğiyle ilgili örnekler içerir.

Kuhn (2008; 87), bir paradigmanın ya da paradigma adayının olmadığı yerde, belli bir bilimin gelişmesi ile uzaktan yakından ilintisi olabilecek bütün etkenlerin göreli önemlerini ayırt etme olanağı olmadığından bahseder. Bu anlamda bilimsel paradigmalar hayati bir öneme sahiptir ve bilimsel temelli her çalışma, paradigma tik bir yol izlemek durumundadır.

Paradigmaları, pozitivist (akılcı) paradigma ve post-pozitivist (yorumlamacı) paradigma olarak ikiye ayırmak mümkündür. Bununla birlikte her iki paradigmanın da içerisinde yer aldığı üçüncü bir paradigmadan söz edilmekte, buna da “Karma Paradigma” ismi verilmektedir. Karma Paradigma meselesi bilimsel olarak tartışmalı olduğundan makale içerisinde bu paradigmaya değinilmemiştir. Pozitivist paradigma Nicel Araştırmayı işaret ederken, post-pozitivist paradigma da Nitel Araştırmayı işaret etmektedir.

2. Nicel Araştırma

Araştırma yöntemleri, literatür içerisinde “araştırma desenleri” olarak da ifade edilmektedir. Dolayısıyla Nicel Araştırma Yöntemleri, aynı zamanda Nicel Araştırma Desenleri olarak da karşımıza çıkabilmektedir. Bu araştırma desenlerinin neler olduğunu belirtmeden önce, “araştırma deseni” teriminin ne anlama geldiğini açıklamak yararlı olacaktır.

Araştırma deseni, araştırmanın sorularına cevap veren ya da araştırmanın hipotezlerini test eden ve varyansın kontrolünü güvence altına alan araştırma planıdır (Balcı, 2013; 244). Buna göre her bilimsel araştırmanın bir deseni olmak mecburiyetindedir. Nicel Araştırma desenleri, bu mecburiyete cevap vermek üzere dizayn edilmişlerdir.

Nicel Araştırma, gözlem ve ölçmelerin istenildiğinde tekrarlanabildiği araştırmaları ifade etmektedir (Saylan, 2013; 226). Bir araştırmada gözlem ve ölçmeler istenildiğinde tekrarlanabiliyorsa, o araştırmanın sayısal olarak da ifade edilebilir olduğu söylenebilir. Bu anlamda nicel araştırmalar, sayısal verilerin kullanıldığı istatistikî bilgiler içeren araştırmalardır.

Nicel araştırma desenlerinden herhangi biri ile yapılan bir araştırmada şu sorulara cevaplar aranmaktadır: “Ne kadar?”, “Ne miktarda?”, “Ne kadar sık?”, “Ne kadar yaygın?” (Saylan, 2013; 227). Araştırma soruları buna uygun bir şekilde hazırlanmalıdır.

Büyüköztürk (2012; 14)’e göre altı çeşit nicel araştırma deseni mevcuttur. Bunlar:

• Tarama Araştırması

• Korelasyonel Araştırma

• Nedensel Karşılaştırma Araştırması

• Deneysel Araştırma

• Tek Denekli Araştırma

• Meta-Analizi

  
  

2.1. Tarama Araştırması

Bir konuya ya da olaya ilişkin katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum ve benzeri özelliklerinin belirlendiği, genellikle diğer araştırmalara göre daha büyük örneklemler üzerinde yapılan araştırmalara tarama araştırmaları denir (Büyüköztürk, 2012; 177).

Tarama araştırmalarına örnek verecek olursak; GSM şirketlerinin, halkın yüzde kaçının kendi operatörlerini tercih ettiğini öğrenmek için yaptırdıkları araştırma, bir tarama araştırmasıdır. Her seçim öncesinde seçmenlerin tercihlerini ölçmek için yapılan araştırmalar, tarama araştırmalarıdır. Bir akademisyenin, girdiği derslerle ilgili olarak öğrencilerinin memnuniyetini ölçmesini sağlayacak araştırma, tarama araştırmasıdır.

Tarama araştırmalarında genellikle anket kullanılmaktadır. Bununla birlikte görüşme formları da tarama araştırmalarının sık kullanılan veri toplama araçlarından biridir. Hangi veri toplama aracının kullanılacağına karar verilirken araştırmanın özellikleri göz önünde bulundurulur. Balcı (2013; 150)’ya göre, anket soruları hazırlanırken şu kurallara riayet edilmelidir:

• Sorular kısa ve basit olmalıdır.

• Sorulardaki anahtar fikirler, soruların sonuna konmalıdır.

• Sorular olabildiğince kaynak kişinin işini kolaylaştırıcı nitelikte olmalıdır.

• Sorular, alternatifleri açıkça göstermelidir.

• Kimi soruların sorulması, önceden ön bir sorunun sorulmasına bağlı olabilir. “Geçen yerel seçimlerde kime oy verdiniz?” gibi. Kaynak kişi oy kullanmamışsa bu soru işlevsel olmaz.

• İki konulu sorulardan kaçınılması gerekir. Her soru, tek bir konuya cevap aramalıdır.

  
  

2.2. Korelasyonel Araştırmalar

Korelasyonel araştırma, iki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkinin herhangi bir şekilde bu değişkenlere müdahale edilmeden incelendiği araştırmalardır (Büyüköztürk, 2012; 184). Korelasyonel araştırmalara şu durumlar örnek olarak gösterilebilir:

Üniversite öğrencilerinin akademik başarı düzeyleri ile okuduğunu anlama başarıları arasında bir ilişkinin olup olmadığını ortaya koyan araştırma, korelasyonel araştırmadır. Bir öğrenci hem iyi bir şekilde piyano çalıyor hem de matematik dersinde üstün başarı gösteriyorsa, piyano çalmanın matematiksel zekayı geliştirip geliştirmediğini ölçen araştırma, korelasyonel araştırmadır. Gelir düzeyinin, kişinin GSM operatörü tercihini etkileyip etkilemediğini ölçen araştırma, korelasyonel araştırmadır. Kitap okuma oranının cinsiyete göre değişiklik gösterip göstermediğini ölçen araştırma, korelasyonel araştırmadır.

Sonuç olarak korelasyonel araştırmalar, değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisini araştırmaktadırlar. Ancak, çok güçlü olmadıkları için sonuçlara dikkat edilmesi gerekmektedir (Balcı, 2013; 165)

2.3. Nedensel Karşılaştırma Araştırmaları

Var olan bir durumun ya da olayın nedenlerini, bu nedenleri etkileyen değişkenleri ya da bir etkinin sonuçlarını belirlemeye yönelik bir araştırma türüdür. Ortaya çıkan bir durumun oluşmasında nelerin etkili olduğu bulunmaya çalışılır. Olaydan sonra uygulamaya konulan bir araştırma türü olduğu için, “after the fact” olarak da adlandırılmaktadır (Büyüköztürk, 2012; 189).

Nedensel karşılaştırma araştırmalarına örnek verecek olursak; alt yapı çalışmaları eksiksiz bir şekilde tamamlandığı halde, yağan yağmurun neden sokak ve caddelerde taşkınlara sebep olduğunu araştırmak, nedensel karşılaştırma araştırmasıdır. A marka otomobiller ile meydana gelen trafik kazalarının ölümcül olma oranlarının neden yüksek olduğunu ortaya koyan araştırma, nedensel karşılaştırma araştırmasıdır. Kentlerde yaşayan öğrencilerin, kırsalda yaşayan öğrencilere göre sınavlardan neden daha düşük notlar aldığını ölçen araştırma, nedensel karşılaştırma araştırmasıdır.

2.4. Deneysel Araştırmalar

Araştırmacı tarafından oluşturulan farkların, bağımlı değişken üzerindeki etkisini test etmeye yönelik çalışmalardır. Burada temel amaç, değişkenler arasında oluşturulan neden-sonuç ilişkisini test etmektir. Deneysel araştırmaların altında yatan temel fikir basitçe, “bazı şeyleri dene ve neler olup bittiğini sistematik olarak gözle”dir (Büyüköztürk, 2012; 194). Deneysel araştırmalara şu durumlar örnek olarak gösterilebilir:

Bir sosyal bilgiler öğretmeni, sosyal bilgiler dersinde demokrasi konularını anlatırken düz anlatım tekniğinin mi yoksa soru-cevap tekniğinin mi daha etkili olduğunu araştırmak ister. Bunun için belirlediği iki sınıfın birinde düz anlatım tekniği ile, diğerinde de soru-cevap tekniği ile demokrasi konularını anlatır. Her iki sınıfın konu üzerindeki başarısını değerlendirdikten sonra hangi tekniğin daha çok işe yaradığı konusunda zihninde bir kanaat oluşur. Öğretmenimiz, bu kanaatini deneysel araştırma yöntemine borçludur.

Ahmet, bir balık üretim çiftliğinden iki adet canlı alabalık almıştır. Bu balıkların birini şebeke suyu ile doldurduğu akvaryumda, diğerini ise evlerinin yakınındaki ırmaktan aldığı tatlı su ile dolu olan akvaryumda beslemektedir. Ahmet’in, her iki balığın gelişim hızını ve hayatta kalma sürelerini ölçmek istediği bu yöntem, deneysel araştırma yöntemidir.

Deneysel araştırmalarda araştırmacı tarafından oluşturulan iki gruptan söz edilmektedir. Bunlar deney grubu ve kontrol grubudur. Kontrol grubu, araştırma içerisinde normal koşullara sahip olan gruptur. Buna mukabil deney grubu ise, kontrol grubuna göre farklı koşullarda çalışma içerisine entegre edilen gruptur. Deneysel araştırmalarda amaç, bu iki grup arasındaki farkları tespit etmektir.

2.5. Tek Denekli Araştırma

Sadece bir deneğe ilişkin bulguların yorumlandığı yarı deneysel bir araştırma türüdür. Tek denekli araştırma genellikle klinik psikoloji, ilaç sanayi, eğitim, özel eğitim, sosyal hizmetler, psikiyatri ve psikolojik danışmanlık alanlarında kullanılmaktadır (Büyüköztürk, 2012; 214). Tek denekli araştırmalara şu durumlar örnek olarak gösterilebilir:

Fatih, çevresindekiler tarafından iyi bilinen ve muteber bir kişiliğe sahip olan biridir. Sosyal ilişkileri oldukça güçlü olan ve insanlarla samimi diyaloglar kuran Fatih, karısına karşı oldukça rencide edici bir tavır takınmaktadır. Fatih’in psikolojik danışman olan arkadaşı onun karısına karşı sorunlu davranışlarını tek tek tespit etmiş ve geliştirdiği çözüm önerilerinin etkisini incelemek istemiştir. Bu durumda Fatih’in arkadaşı, tek denekli araştırma deseninden faydalanmıştır.

Ezgi, sınıf içerisinde kendini yalnız hisseden ve arkadaşlarıyla kaynaşmakta problem yaşayan sessiz bir öğrencidir. Onun bu durumunu uzun süredir gözlemleyen öğretmeni, Ezgi’nin sınıf arkadaşlarıyla kaynaşabilmesini sağlamak amacıyla bir dizi çözüm yolları geliştirmiştir. Öğretmenin, bu çözüm yollarının işe yarayıp yaramadığını incelemesi, tek denekli araştırmaya örnektir.

2.6. Meta-Analiz

Büyüköztürk (2012: 223)’e göre meta-analiz çalışmaları, aynı ya da ilişkili amaca sahip araştırmaların sonuçlarının bütünleştirilmesi sonucu daha genellenebilir ve birçok araştırma ile doğrulanmış sonuçlara ulaşılan araştırmalardır. Bu çalışmalarda, aynı amaca hizmet etmeye çalışan farklı çalışmaların istatistik bulguları özel yöntemler kullanılarak bütünleştirilir, yorumlanır ve sonuçlara ulaşılır. Bu nedenle meta-analiz çalışması kapsamına alınacak çalışmalar, istatistiki bulgular içeren araştırmalar olmalıdır.

3. Nitel Araştırma

Nitel araştırma; gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir şekilde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma olarak tanımlanabilir. Başka bir deyişle nitel araştırma, kuram oluşturmayı temel alan bir anlayışla sosyal olguları bağlı bulundukları çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı ön plana alan bir yaklaşımdır (Yıldırım & Şimşek, 2011; 39).

Son yıllarda nitel araştırmaların hızla artış gösterdiği, eğitim bilimleri, kültürel incelemeler, dilbilim, antropoloji, psikoloji ve sosyoloji gibi disiplinlerden araştırmacıların farklı ve değişik biçimlerde nitel araştırma tasarlayıp yürüttükleri görülmektedir. Balcı (2013; 36)’ya göre bunda, nitel araştırmanın doğal ortama duyarlı olma, bütüncül bir yaklaşım izleme, algıların ortaya konmasına imkan verme, nitel verilerle tümevarımcı analizin gerçekleştirilmesi ve araştırma deseninde esnekliğin olması gibi temel özelliklerinin etkisi vardır.

Nitel araştırma vasıtasıyla genelde 3 tür veri toplanır. Bunlar:

• Çevreyle İlgili Veri

• Süreçle İlgili Veri

• Algılara İlişkin Veri

  
  

Çevre ile ilgili veri denilince aklımıza araştırmanın yer aldığı sosyal, kültürel, psikolojik, demografik ve fiziksel özellikler gelmektedir. Bu tür veriler sürece ve algılara ilişkin verilere temel oluşturur. Süreçle ilgili veri denilince ise, araştırma süresince neler olup bittiği ve bu olanların araştırma grubunu nasıl etkilediği akla gelir. Son olarak algılara ilişkin veriler de, araştırma grubu içerisinde yer alan bireylerin süreç hakkında düşündüklerine ilişkindir (Yıldırım & Şimşek, 2011; 40).

Nitel araştırmanın kendine has bir takım özellikleri vardır. Bir kere nitel araştırmalar doğal ortama karşı duyarlıdır, çalışmalar olayların veya davranışların gerçekleştiği doğal ortamda yürütülür. Araştırmacıya doğrudan veri toplama olanağı sunar, doğru bilgiye direkt olarak kaynağından ulaşılır. Olguların derinlemesine anlaşılmasını sağlamak amacıyla detaylı betimlemeler yapılmasına olanak verir, betimleme açısından zengindir. Sürece yönelik bir tutum sergiler, olgu ve davranışların nasıl ve neden gerçekleştiğine odaklanır. Tümevarımcıdır, parçadan bütüne giderek genellemeler yapılır. Katılımcının anlamasına ve anlamlandırmasına odaklanır, buna araştırmacının katılımcı rolü de denmektedir. Ve son olarak araştırma desenlerinde esneklik tanır, desen, çalışmanın gerçekleştiği duruma göre gelişir ve değişir (Büyüköztürk, 2012; 235).

Nitel araştırmada sıklıkla kullanılan 3 çeşit veri toplama yöntemi vardır. Bunlar görüşme, gözlem ve doküman analizidir. Görüşme, insanların bakış açılarını, deneyimlerini, duygularını ve algılarını ortaya koymada kullanılır. Gözlem, sosyal olayların gözlenerek anlaşılabileceği varsayımına dayanır. Doküman analizi ise, arşiv kayıtlarının ve diğer yazılı belgelerin incelenerek bir sonuç elde edilmesini ifade eder. Tek başına kullanılacağı gibi, görüşme ve gözlem yoluyla elde edilen verilere destek sağlamak amacıyla da kullanılır.

Nicel araştırmalarda olduğu gibi nitel araştırmalarda çeşitli desenler mevcuttur. Yıldırım ve Şimşek (2011)’e göre bunlar:

• Kültür Analizi

• Olgubilim

• Kuram Oluşturma

• Durum Çalışması

• Eylem Araştırması’dır.

  
  

3.1. Kültür Analizi

Amaç, belirli bir grubun kültürünü tanımlama ve yorumlamadır. Bu tanımlama genellikle o kültüre özgü kavramlar, süreçler ve algılar çerçevesinde yapılır. Bu nedenle araştırmaya dahil edilen katılımcıların kullandıkları yazılı ve sözlü dil, davranış kalıpları, algıları ve paylaştıkları deneyimler bir araştırmanın odaklanabileceği alanlar olarak ortaya çıkar (Yıldırım & Şimşek, 2011; 70).

3.2. Olgubilim / Fenomenoloji

Olgubilim, birkaç kişinin bir fenomen veya kavramla ilgili yaşanmış deneyimlerinin ortak anlamını tanımlar (Creswell, 2013; 77). Farkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanmaktadır. Yani bize tümüyle yabancı olmayan aynı zamanda da tam anlamını kavrayamadığımız olguları araştırmayı amaçlayan çalışmalar için Olgubilim uygun bir araştırma zemini oluşturur (Yıldırım & Şimşek, 2011; 72).

3.3. Kuram Oluşturma / Grounded Theory

Sistematik olarak toplanan ve analiz edilen verilere dayalı kuram geliştirme biçimidir. Bir kuramın oluşması, sürekli bir şekilde gerçekleştirilen karşılaştırmalı analizlere bağlıdır. Süreçte toplanan veriler hemen sonrasında analiz edilir ve ortaya çıkan kavramlar, olgular ve süreçler daha sonraki veri toplama süreçlerine dahil edilir (Büyüköztürk, 2012; 21).

3.4. Durum Çalışması

Amaç, belirli bir duruma ilişkin sonuçlar ortaya koymaktır. Durum çalışmaları hem nicel, hem de nitel yöntemlerle gerçekleştirilebilir. Nitel durum çalışmasının en temel özelliği bir ya da birkaç durumun derinlemesine araştırılmasıdır. Bir duruma ilişkin etkenler bütüncül bir yaklaşımla araştırılır ve ilgili durumu nasıl etkiledikleri üzerinde durulur.

3.5. Eylem Araştırması

Özellikle eğitim ve öğretim etkinliklerinin geliştirilmesinde ve öğretmen eğitiminde yoğun bir biçimde başvurulan yaklaşımlardan biridir. Bir eylem araştırmasının olmazsa olmaz üç temel unsuru vardır, bunlar; eylem, araştırma ve katılımdır. Eylem araştırmasında araştırmaya konu olan birey, kurum veya topluluğun başlangıçtaki durumundan daha iyi ve daha gelişmiş bir duruma getirilmesi hedeflenir (Balcı, 2013; 49).

4. Nitel Araştırma ile Nicel Araştırma Yöntemlerinin Karşılaştırılması

Yukarıdaki tabloda nicel araştırma ve nitel araştırmanın özet halinde bir mukayesesi yapılmıştır. Tabloda görüldüğü gibi iki araştırma türü birbirinden farklı birtakım özelliklere sahiptirler. Fakat onların bu farklılıkları, birbirlerinden tamamen bağımsız oldukları anlamı taşımaz. Konu ile ilgili kaynaklara bakıldığında nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin birbirini tamamlayıcı iki unsur olduğu görülmektedir.

5. Sonuç

Nitel araştırmalar, sosyal bilimlerle ilgili olarak nicel araştırma yöntemlerine kıyasla daha derinlemesine bilgi sağlarlar. Bu durum, nitel araştırmaların nicel araştırmalardan daha bilimsel ve daha kıymetli olduğu anlamı taşımaz. Çünkü her birinin kullanıldığı alanlara göre avantajları ve dezavantajları vardır. Mühim olan araştırmamıza uygun yöntemi seçmektir.

Kaynakça

Balcı, A. (2013). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem Yayıncılık.

Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Yayıncılık.

Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri. (Çev. Edt. Bütün, M., Demir, S. B.). Ankara: Siyasal Kitabevi.

Demir, Ö. (2013). Bilim Felsefesi. Ankara: Sentez Yayıncılık.

Glesne, C. (2012). Nitel Araştırmaya Giriş. (Çev. Edt. Ersoy, A.,Yalçınoğlu, P.). Ankara: Anı Yayıncılık.

Kuhn, S. Thomas. (2008). Bilimsel Devrimlerin Yapısı. (Çev. Kuyaş, N.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.

Neuman, W. L. (2013). Toplumsal Araştırma Yöntemleri. (Çev. Özge, S.). Ankara: Yayınodası Yayınları.

Saylan, N. (2013). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.

Yıldırım, A., Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.